Dingen veranderen snel op Lesbos. Inmiddels zijn we drie weken verder, en is sommige detail-informatie (inclusief die in de schema’s aan het eind van dit artikel) alweer achterhaald. Wat natuurlijk een goede zaak is.
De hoofdlijnen en leerpunten blijven natuurlijk ook voor de toekomst belangrijk.
Het is donker op Lesbos, terwijl ik via Facebook met haar praat. Ze is pensionado en heeft de hele middag op een bedje op het strand gelegen: onder een palmboom, met uitzicht op zee. ’s Avonds hebben ze een vuurtje gebouwd en er een kippetjes boven geroosterd. Ik was er niet bij natuurlijk, maar haar foto’s laten niets aan de verbeelding over. En ondertussen was er ook nog veel goed nieuws: er was eindelijk hulp onderweg! Stichting Vluchteling berichtte: “We zijn gestart met het verlenen van #noodhulp in Kara Tepe” en de International Rescue Committee zei ook al dat ze eraan kwam. Maar het gesprek dat ik via Facebook met haar voer, is eerder bitter.
In dit artikel vind je ook: communicatietips voor NGO’s, én een overzicht van wie wat waar aan het doen is op Lesbos.
Laat ze eerst maar echt komen!
“Ineens komen ze allemaal.” Het was zo’n enthousiaste uitroep op de Vluchtelingen op Lesbos-pagina dat ik niet kon nalaten om te reageren. Maar haar reactie is onverwacht toch iets anders van toon: “Laat ze eerst maar even echt hier komen want er is nog niemand!” Al maanden verzorgt ze met een groepje andere eilanders minimale maar structurele hulp aan de nog steeds groeiende groep vluchtelingen die aankomt. Al maanden roepen zij en de andere eilanders dat de echte organisaties moeten komen omdat zij het met hun groepje niet meer redden. En al maanden horen ze steeds dat het “binnenkort” echt gebeurt. De UNHCR schijnt zelfs al tijden op het eiland rond te lopen. Dat is ook structureel, maar ze merken er niets van: structureel onzichtbaar dus.
Terwijl Stichting Vluchteling die middag vol enthousiasme op haar Facebook-pagina zette dat ze in Kara Tepe begonnen was, liep één van de eilanders zelf door het kamp. Maar daar was geen hulpverlener te zien. Voor de zoveelste keer een organisatie die iets zegt, maar niets doet. Ik snap wel dat ze met zijn allen wat moedeloos begonnen te worden.
Zes dagen later, geen plek voor cynisme
Hoewel het die kant op lijkt te gaan, wordt dit beslist geen cynisch verhaal. Want inmiddels zijn we zes dagen verder. Er is meer duidelijk: over hoe die NGO’s nou eigenlijk werken, en over welke organisaties nou eigenlijk echt op het eiland aanwezig zijn. In die zes dagen is er veel gebeurd. Artsen zonder Grenzen laat een aantal keer per dag een bus rijden tussen tussen Molyvos en Mytilini. Ook is het aanwezig in detentiecentrum Moria (daar hoor je in de media niets over, omdat het een afgesloten gevangenis is, maar de situatie schijnt er minstens zo erg te zijn als in Kara Tepe). En het International Rescue Committee is inderdaad aan de slag in Kara Tepe, al valt ze niet zo op. Dus ja, er zijn nu organisaties, en ze doen ook wat. Het begin is er.
Kritische noot
Geen plek dus voor cynisme in dit artikel, wel voor een kritische noot. Want die noodkreet vanaf dat strand bij Petra kwam natuurlijk niet uit de lucht vallen. Qua communicatie hebben nogal wat organisaties verstoppertje gespeeld. En daar hebben niet alleen de eilandbewoners last van, maar uiteindelijk die organisaties zelf ook. Dit is namelijk geen ver afgelegen Afrikaans land, maar mondig Europa, en bovendien een toeristeneiland met talloze lijntjes naar potentiële donoren. Daarom vind je in dit artikel ook wat welgemeende tips voor die NGO’s. En omdat al die lokale helden daar met smart op zitten te wachten zal ik ten slotte (voor zover dat vanuit Nederland lukt) alle verstopplekken proberen te onthullen in een helder schemaatje.
Stichting Vluchteling: vooral hard roepen
Laat ik beginnen met Stichting Vluchteling. Ze roept wel hard dat ze er is, maar stiekem is het nooit haar plan geweest om Nederlandse hulpverleners naar Lesbos te sturen. Stichting Vluchteling maakt deel uit van hetzelfde International Rescue Committee dat al eerder figureerde in dit bericht. Dat staat zelfs heel groot op de website van Stichting Vluchteling, maar wel keurig verstopt onder een cookiemelding die niemand ooit wegklikt. En in veel artikelen wordt die verweving ook wel genoemd, maar juist in het artikel dat ze voor haar fondsenwerving gebruikt weer niet. Hierdoor heeft Stichting Vluchteling verstoppertje spelen tot hogere kunst verheven, en dat is onnodig verwarrend.
Mijn tip: vertel gewoon dat het IRC het werk doet, en til de ondermarge van je website iets op, zodat de IRC-banner niet onder de cookiemelding verdwijnt.
UNHCR: zichtbare naam, onzichtbare taak
Dan de UNHCR. Die loopt naar verluid dus al maanden op het eiland rond. En ja, die heeft ook wat gedaan. Er is een plan ontstaan en het staat zelfs als PDF online. Er staat veel moois in dat plan (lees het rustig een keertje door), maar voor het verstopspel is vooral deze passage cruciaal:
UNHCR is deeply committed to implementing this initiative through a partnership approach. In view of far-reaching proposals being considered by the European Union, UNHCR will work in coordination with its UN partners, such as OHCHR, UNICEF and UNODC, and especially with IOM. The Office will also work closely with local and international non-governmental organizations, including Red Cross and Red Crescent Societies. Efforts will also be made to boost the capacity of partners. (pagina 6)
Met andere woorden: verwacht geen hands on benadering van de UNHCR. Zij doet minstens zo belangrijk en arbeidsintensief werk op de achtergrond: coördineren, financieren, contacten met overheden onderhouden en de politieke lobby in Athene en Brussel voor haar rekening te nemen. Dankzij UNHCR kunnen anderen ongestoord het echte werk doen. Maar zelfs al is haar werk per definitie verstopt, ze had dat natuurlijk wel even wat eerder en wat duidelijker mogen vertellen. O, en een tijdpad had in dat stuk ook niet misstaan.
Mijn tip: begin met een nieuwsbrief in een lokale krant of op een lokale website. Vertel daarin wat de verschillende organisaties doen, en welke politieke stappen je zelf zet.
Hoe het wel moet: Artsen zonder Grenzen en Stichting Hulpactie Bootvluchteling
Het kan ook anders. Juist de lokale vrijwilligers zijn al maanden heel praktisch en structureel bezig met hulpverlenen. Ze aarzelen niet, maar pakken op wat er opgepakt moet worden. Zowel Stichting Hulpactie Bootvluchteling als Artsen zonder Grenzen volgen dat principe. De eerste is nota bene een stichting die helemaal uit vrijwilligers bestaat. Ze gaat met een zak geld vanuit Nederland naar Lesbos om lokaal goederen aan te schaffen die men op het eiland kan gebruiken (en om daar onder het motto “nu we er toch zijn” de handen uit de mouwen te steken). Natuurlijk staat dat ook op haar Facebook-pagina, maar niet eerder dan dat ze aan de slag is.
Hetzelfde geldt voor Artsen zonder Grenzen. Waarschijnlijk waren ze al een tijdje bezig met het plannen van hun inzet (o.a. in de kampen Moria en Kara Tepe). Maar dat weerhield hen er niet van om vanaf het moment dat het wettelijk mocht, het initiatief te nemen om een bus tussen strand en kampen te laten rijden. En ook Artsen zonder Grenzen communiceerde niet eerder dan dat ze echt aan de slag was. En dat past dus precies bij de hands on benadering waarmee al die vrijwilligers op het eiland al zo lang aan het werk zijn.
Conclusie
Veel organisaties zijn gewend om op afstand van Europa te werken, in Afrika, Azië of Zuid-Amerika. Als je daar werkt, komt de communicatie in Europa niet zo nauw. Wat je nog moet gaan doen, kun je makkelijk vertellen alsof je het al aan het doen bent. Bijna niemand die dat merkt, en het komt de fondsenwerving ten goede. In Europa ligt dat anders. Vakantiegangers, pensionado’s en andere (permanente) zon-zoekers staan klaar om verslag uit te brengen aan hun familie en vrienden thuis. En als dat verslag niet overeenstemt met datgene wat er in de media te horen is van de kant van de organisaties, brengt dat zoveel onduidelijkheid dat de fonsenwerving eronder lijdt.
Mijn advies: doe dat niet. Maak duidelijk wat je nú concreet doet. En als er iets is dat je heel graag wilt gaan doen zodra je er geld voor hebt, maak het dan niet mooier dan het is, maar zeg het zoals het is: zodra we het geld hebben, gaat we aan de slag. Alleen dan heb je een helder en consistent verhaal en kans op positieve PR.
Schema’s
En dan is het nu tijd om de verstopplekken te onthullen, omdat ik weet dat er mensen zijn die daarom zitten te springen. Eigenlijk vind ik dit meer iets voor een koepelorganisatie als de UNHCR, maar zo hebben ze in elk geval alvast een beginnetje.
Disclaimer: onderstaande schema’s zijn niet compleet. In deze schema’s staan alleen concreet uitgevoerde acties die ik zelf heb waargenomen of die zijn bevestigd door eilandbewoners, toeristen of (leidinggevenden binnen) organisaties. Heb je wijzigingen of aanvullingen, vermeld die dan in het opmerkingenveld onderaan deze pagina. Een link erbij stel ik op prijs.
Routes
[table id=1 /]
De lokale helden aan de Oost- en West-route worden vooral gesteund door diverse kleine stichtingen, kerkelijke liefdadigheid en privé-personen. Ze hebben het nodig, dus blijf hen ondersteunen.
Kampen
[table id=2 /]
Randvoorwaarden
[table id=3 /]
Foto: Devant Petra, CC BY ND Jean-François Renaud